W debatach o tworzeniu i finansowaniu podr?cznik?w szkolnych bardzo cz?sto pojawia si? argument o zaletach obecnego modelu – opisywanego cz?sto jako opartego na wolnym rynku. Argument ten cz?sto stosuj? wydawcy, pisz?c na przyk?ad o tym, jak wolny rynek podr?cznik?w i konkurencja na nim gwarantuj? jako?? podr?cznik?w. Ale czy na pewno mamy do czynienia z wolnorynkow? konkurencj??

Wiele os?b intuicyjnie czuje, ?e sytuacja, w kt?rej za podr?czniki p?ac? rodzice, ale wybieraj? je nauczyciele – podlegaj?cy r??nego rodzaju zach?tom ze strony wydawc?w – nie jest sytuacj? typow?. I ?e w zwi?zku z tym rynek podr?cznik?w r??ni si? od innych rynk?w. Sytuacj? dodatkowo skomplikowa?o wej?cie na ten specyficzny rynek Ministerstwa Edukacji Narodowej, kt?re wcielaj?c si? w rol? quasi-wydawnictwa wydrukowa?o w tym roku Elementarz dla klas 1 szk?? podstawowych oraz opublikowa?o e-podr?cznik jako jego uzupe?nienie. W przysz?ym roku spodziewamy si? premiery 64 e-podr?cznik?w dla dalszych klas podstaw?wki i dla gimnazjum. Bezprecedensowy projekt cyfryzacji polskiej edukacji nie odbywa si? jednak bez przeszk?d i kontrowersji. W?a?nie dowiedzieli?my si?, ?e ORE zwolni?o koordynator?w odpowiedzialnych do tej pory za realizacj? projektu cyfrowych podr?cznik?w. W mediach pojawi?a si? tak?e informacja o jakoby niezadowalaj?cej jako?ci dotychczas powsta?ych materia??w i zwi?zanych z tym op??nie? w szkoleniach dla nauczycieli.

?ledz?c dalszy rozw?j wypadk?w, b?dziemy starali si? na bie??co reagowa? na dynamik? realizacji projektu Cyfrowa szko?a. Tymczasem, proponujemy lektur? raportu Jana Strycharza „Polski rynek ksi??ek szkolnych a interwencja poprzez program „Cyfrowa szko?a” (PDF). Analizujemy w nim wp?yw programu tworzenia e-podr?cznik?w, w ramach rz?dowego programu Cyfrowa szko?a, na rynek podr?cznik?w drukowanych. Opisujemy r?wnie? specyfik? sytuacji, w kt?rej produkty s? op?acane przez rodzic?w, a wybierane przez nauczycieli. Jest to te? model, kt?ry wbrew oczekiwaniom resortu edukacji co do personalizacji nauczania, nie tworzy zach?t dla nauczycieli, by dzia?a? kreatywnie – ani te? dla wydawnictw, by tworzy? autentycznie innowacyjne rozwi?zania.

„Mo?na bezpiecznie powiedzie?, i? dla firm wydawniczych naturalne jest podtrzymywanie kszta?tu swoich przedsi?biorstw jako rozbudowanych struktur administracyjnych, kt?rych g??wnym celem jest optymalizacja dzia?a? zwi?zanych z nawi?zaniem i utrzymaniem relacji sprzeda?owych. Mo?na te? wyci?gn?? bezpieczny wniosek, i? firmy te tworz? ograniczone warunki dla innowacji produktowej sensu stricte ? skupiaj? si? raczej na zrealizowaniu wymog?w formalnych zwi?zanych z akredytacj? podr?cznika, a innowacje w takich przedsi?biorstwach b?d? bezpo?rednio po??czone ze strategi? sprzeda?ow?.

Sytuacj? t? mo?na por?wna? do mechanizm?w obserwowanych na rynku lek?w przeciwb?lowych lub proszk?w do prania, gdzie innowacje produktowe sprowadzaj? si? w g??wnej mierze do zmiany opakowania, czy wysublimowanych zabieg?w marketingowych po??czonych bezpo?rednio z celami sprzeda?owymi. Nacisk po?o?ony jest przy tym na dotarcie do klienta i takie uj?cie porz?dkuje wszystkie inne procesy firmy. St?d nauczyciele cz?sto m?wi? o tym, ?e, nawet po zmianie programowej, podr?czniki niewiele r??ni? si? od tych, za kt?re uczniowie b?d? teraz na nowo musieli zap?aci?” ? pisze w raporcie autor.

Najcenniejsze dzie?a kultury i sztuki i inne zasoby dziedzictwa kultury s? w?asno?ci? wszystkich obywateli. Dzi?ki technologii i korzystnym zmianom prawa wsp?lnotowego mog? by? dost?pne dla wszystkich, bez op?at, ogranicze?, znak?w wodnych i w otwartych formatach. Wszystko po to, ?eby budowa? innowacyjne aplikacje, serwisy internetowe, promowa? bogate dziedzictwo naszej kultury i jednocze?nie nap?dza? gospodark? kreatywn? ca?ej Europy. Brzmi wspaniale, prawda?

Tak uwa?a Unia Europejska, kt?ra w??czy?a zasoby instytucji takich jak biblioteki, archiwa i muzea w zakres nowej Dyrektywy o ponownym wykorzystywaniu informacji sektora publicznego. Prace nad wdro?eniem Dyrektywy do prawa polskiego trwaj? w?a?nie w Ministerstwie Administracji i Cyfryzacji, kt?re ma niestety odmienny pogl?d na to, jakie zasoby kultury b?dziemy mogli wykorzystywa?.

Nie wiadomo co jest gorsze – czy, ?e zmiany proponowane przez MAC s? sprzeczne z celami i za?o?eniami nowelizacji dyrektywy jakim jest zapewnienie wi?kszego dost?pu i skali ponownego wykorzystania informacji sektora publicznego, w tym dziedzictwa kulturowego? Czy to, ?e resort tworzy powa?ne przeszkody do ponownego wykorzystywania informacji sektora publicznego?

Projekt zak?ada, ?e udost?pniane w celu ponownego wykorzystywania b?d? jedynie informacje b?d?ce w posiadaniu archiw?w, muze?w i bibliotek, kt?re nigdy nie podlega?y ochronie prawno-autorskiej lub do kt?rych autorskie prawa maj?tkowe ju? wygas?y. Problem zatem polega na tym, ?e pozosta?e zasoby, nawet je?li instytucja posiada do nich prawa autorskie, zosta?y wy??czone spod zakresu proponowanej ustawy. Co to oznacza w praktyce? Z tego powodu, regu?y ponownego wykorzystania nie b?d? dotyczy? tak wa?nych informacji jak metadane opisowe, opisy bibliograficzne i dane katalogowe. A bez metadanych i opis?w, zasoby dziedzictwa staj? si? bezu?yteczne dla chc?cych je ponownie wykorzystywa?.

Instytucje kultury b?d? mia?y tak?e mo?liwo?? na?o?enia dodatkowych warunk?w np. tylko do dzia?alno?ci komercyjnej (do cel?w promocyjnych czy reklamowych) lub okre?li? pola eksploatacji. Opr?cz warunk?w instytucja okre?li tak?e wysoko?? op?aty za ponowne wykorzystywanie.

Dyskusje tocz?ce si? w Komisji Europejskiej wskazuj? wyra?nie, ?e unijnym legislatorom chodzi o jak najszersze wykorzystanie zdigitalizowanego dziedzictwa kultury. Jak Ministerstwo zamierza pogodzi? sw?j pomys? z intencjami Komisji, pozostaje dla nas tajemnic?.?Tak si? dziwnie sk?ada, ?e za proponowanymi przez MAC pomys?ami opowiadaj? si? organizacje zbiorowego zarz?dzania, muzea oraz Ministerstwo Kultury. Trudno nam wyobrazi? sobie, z jakiego powodu te instytucje s? zwolennikami tak ograniczaj?cych rozwi?za?? Czy?by ba?y si? konkurencji ze strony obywateli, tworz?cych aplikacje, serwisy internetowe i pami?tki nie pytaj?c pa?stwa o zdanie?

Tymczasem, domena publiczna to tw?rczo??, z kt?rej mo?na korzysta? bez ogranicze?, bo prawa autorskie wygas?y lub tw?rczo?? ta nigdy nie by?a ich przedmiotem. Oznacza to ca?kowit? dowolno?? rozpowszechniania, tworzenia t?umacze?, adaptacji, remiksowania i zestawiania wszystkiego co znajduje si? w domenie publicznej. Bez znaczenia, czy jest to komercyjne czy niekomercyjne wykorzystanie. MAC id?c na r?k? instytucjom kultury, kt?re uwa?aj?, ?e dziedzictwo narodowe nale?y do nich, odgranicza prawa obywateli do kultury, kt?r? sami tworz?.

Wszystkich nauczycieli zapraszamy do uczestnictwa w wyj?tkowym badaniu, w kt?rym chcieliby?my si? przyjrze? temu, jak darmowe, dost?pne zasoby edukacyjne sprawdzaj? si? w codziennej pracy nauczycieli i uczni?w. Badanie to jest cz??ci? projektu ?R?wno?? w edukacji” prowadzonego przez Centrum Cyfrowe Projekt: Polska.

Celem projektu ?R?wno?? w edukacji” jest przekonanie decydent?w by na poziomie ustawowym zagwarantowali swobodny dost?p do darmowych podr?cznik?w szkolnych i wszystkich innych materia??w edukacyjnych tworzonych ze ?rodk?w publicznych (takim materia?em jest na przyk?ad rz?dowy elementarz dla klas 1-3 oraz szykowane na przysz?y rok e-podr?czniki).

?eby do tego doprowadzi?, pracujemy nad zielon? ksi?g? otwartej edukacji i propozycjami konkretnych rozwi?za? prawnych, kt?re pozwol? nada? otwarto?ci wi?kszy priorytet. Poniewa? edukacja nie jest tylko spraw? polityk?w, ale tak?e ?rodowisk, kt?re w naturalny spos?b mog? popiera? nasze postulaty, to zale?y nam na zaanga?owaniu ekspert?w, nauczycieli i rodzic?w we wsp??tworzenie z pa?stwowymi instytucjami edukacyjnymi polityki publicznej, dotycz?cej r?wnego dost?pu do edukacji. Aby dokumenty te nie by?y jedynie suchymi propozycjami stworzonymi przez ekspert?w, chcemy zasi?gn?? opinii nauczycieli na temat tego, co s?dz? o materia?ach, z kt?rych korzystaj? na zaj?ciach.

Dlatego zapraszamy do odpowiedzi na kilka pyta? zamieszczonych w przygotowanym przez nas formularzu on-line. Ankieta jest ca?kowicie anonimowa, a pytamy w niej m.in. o to jakie rodzaje materia??w edukacyjnych s? dla Pa?stwa najbardziej przydatne w pracy. Wype?nienie kwestionariusza nie zajmie wi?cej ni? kilka minut, a b?dzie dla nas nieocenionym ?r?d?em wiedzy o praktycznym wykorzystaniu materia??w dodatkowych w klasie.

Wierzymy, ?e otwarta szko?a to miejsce nauki, na kt?r? sta? ka?dego. W takiej szkole ka?dy nauczyciel i ucze? ma nie obwarowany zb?dnymi ograniczeniami prawnymi dost?p do podr?cznik?w, ?wicze? i innych materia??w edukacyjnych, kt?re mo?na modyfikowa?, dostosowywa? do r??nych potrzeb u?ytkownik?w i udost?pnia? dalej. Niezb?dny jest zatem darmowy, regulowany stosownymi przepisami dost?p do wielu otwartych podr?cznik?w i materia??w edukacyjnych dla uczni?w wszystkich klas. Potrzebne s? systemowe rozwi?zania, daj?ce wi?kszy wyb?r nauczycielom i dostosowane do r??norodnych potrzeb uczni?w.

W?a?nie potrzeba znalezienia takiego rozwi?zania stoi u podstaw projektu ?R?wno?? w edukacji” i do wsp??tworzenia tego projektu chcieliby?my Pa?stwa serdecznie zaprosi?.